Προτεραιότητα δόθηκε στον Βίνσεντ βαν Γκογκ, έναν από τους πλέον αναγνωρίσιμους ζωγράφους παγκοσμίως και το πρότζεκτ «Van Gogh Worldwide» παρουσιάζει μια ψηφιακή συλλογή περισσότερων από 1.000 αριστουργημάτων του καλλιτέχνη.

Η δημιουργία της ψηφιακής συλλογής https://vangoghworldwide.org/ ξεκίνησε πριν πολλά χρόνια από το Van Gogh Museum στο Άμστερνταμ και σήμερα σχεδόν τα μισά από τα μετα-ιμπρεσιονιστικά έργα του Βαν Γκογκ προσφέρονται -με σχολιασμό από ειδικούς- στον κόσμο να τα απολαύσει από την ασφάλεια του σπιτικού του.

Ο Βαν Γκογκ έζησε από το 1853 ως το 1890, αλλά η μεγάλη πλειονότητα των διάσημων έργων του ολοκληρώθηκε τα τελευταία δύο χρόνια της ζωής του. Στην ψηφιακή συλλογή είναι πλέον σε κοινή θέα πολλές από τις 860 ελαιογραφίες του. Αλλά ο Βαν Γκογκ ήταν, επιπλέον, και γόνιμος σκιτσογράφος και πολλά από τα σκίτσα του είναι διαθέσιμα. Επιπροσθέτως, οι πληροφορίες στο «Van Gogh Worldwide» επιτρέπουν εις βάθος ματιά στον δημιουργό και τα δημιουργήματά του.

Δίνονται, επίσης, πληροφορίες για τα Μουσεία στα οποία στεγάζονται, όπως λεπτομέρειες αποκατάστασης των έργων, φωτογραφίες του πίσω μέρους των έργων και άλλες λεπτομέρειες.

Ο μεταϊμπρεσιονιστής καλλιτέχνης χαρακτήρισε το επεισόδιο ως «μια κρίση τρέλας ενός απλού καλλιτέχνη» και αργότερα ως «πνευματικό ή νευρικό πυρετό». Ωστόσο, έρευνα στην Ολλανδία ρίχνει νέο φως στην κατάσταση της ψυχικής του υγείας.  

Επιστήμονες από το University Medical Centre Groningen προχώρησαν σε μια ψυχιατρική εξέταση βασισμένη σε εκατοντάδες επιστολές που έγραψε αλλά και διασωθέντα ιατρικά αρχεία. Αυτό που διαπίστωσαν είναι πως ο καλλιτέχνης, πιθανώς, βίωσε δυο επεισόδια ντελίριου λόγω της στέρησης αλκοόλ, αφού έκοψε το αυτί του. Εφόσον όμως ο ασθενής στην προκειμένη περίπτωση δεν μπορούσε να ερωτηθεί, οι ερευνητές υπογράμμισαν πως τα συμπεράσματά τους πρέπει να επεξεργαστούν με προσοχή.  

Ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ πιστεύεται πως έπασχε από έναν συνδυασμό ψυχιατρικών διαταραχών, με πιθανότερες τη διπολική διαταραχή και την οριακή διαταραχή προσωπικότητας, ωστόσο οι φερόμενες ασθένειές του δεν διαγνώστηκαν ποτέ. Σύμφωνα με τη νέα έρευνα, είναι απίθανο ο Ολλανδός καλλιτέχνης να είχε σχιζοφρένεια.  

Όσο για το αν έπασχε από επιληψία -διάγνωση που ανέφεραν οι γιατροί του, οι ερευνητές πιστεύουν πως πιθανότατα επρόκειτο για «συγκεκαλυμμένη επιληψία» -αυτό σημαίνει πως ο ασθενής δεν παρουσιάζει κλασικές κρίσεις, αλλά περισσότερο μια διαταραχή στην συμπεριφορά βασισμένη στην επιληπτική δραστηριότητα στα βαθύτερα τμήματα του εγκεφάλου. Οι επακόλουθες κρίσεις μπορεί να πυροδοτήσουν άγχος, παραισθήσεις και ψευδαισθήσεις.  

Στην περίπτωση του Βαν Γκογκ, η επιληπτική δραστηριότητα θα μπορούσε να έχει προκληθεί από εγκεφαλική βλάβη ως αποτέλεσμα του τρόπου ζωής του. Η κατάχρηση αλκοόλ, ο υποσιστισμός, ο λίγος ύπνος και η πνευματική εξάντληση θα μπορούσαν να αποτελούν όλα παράγοντες, όπως αναφέρουν οι ερευνητές.  

Δεδομένου πως περαιτέρω εξετάσεις δεν ήταν εφικτές στις μέρες του, είναι δύσκολο να κατοχυρωθούν, χωρίς αμφιβολία, τα συγκεκριμένα ευρήματα.  Τα νέα ευρήματα των Ολλανδών ερευνητών δημοσιεύτηκαν στο International Journal of Bipolar Disorders.    Ωστόσο, ο Καθηγητής Ψυχιατρικής Psychiatry Willem, που συμμετείχε στην έρευνα, προειδοποίησε πως ο Βαν Γκογκ ίσως «υποβάθμισε ή ακόμη και διάνθισε με συγκεκριμένα πράγματα» τις επιστολές του.  

«Αν και περιλαμβάνουν πολλές πληροφορίες, πρέπει να θυμόμαστε πως δεν έγραψε τις επιστολές στους γιατρούς του, αλλά σε μέλη της οικογένειά του και άλλους συγγενείς προκειμένου να τους ενημερώσει, να τους καθησυχάσει ή να τους βάλει να κάνουν κάτι», σχολίασε. «Επομένως, η βεβαιότητα του άρθρου μας δεν θα είναι το τελευταίο σχετικά με τις ασθένειες του Βαν Γκογκ».  

Η δημιουργικότητα του Βαν Γκογκ αποδίδεται συχνά στα προβλήματα ψυχικής υγείας του, αλλά ειδικοί της τέχνης διαφωνούν, υποστηρίζοντας πως τα επιτεύγματά του οφείλονται στις δεξιότητές του πάνω στη ζωγραφική, τις οποίες εργάστηκε σκληρά για να αναπτύξει σε διάστημα πολλών ετών. Η αλήθεια είναι πως σπανίως εργαζόταν σε περιόδους ψυχώσεων.    Παρά τον εσωτερικό πανικό, ο Βαν Γκογκ είχε ισχυρό κίνητρο να συνεχίσει να ζωγραφίζει και περιέγραφε τις «βαθιές φιλίες του» ως την μοναδική γιατρειά του.  Πέθανε στις 29 Ιουλίου 1890, δυο ημέρες αφότου προσπάθησε να βάλει τέλος στη ζωή του.  

Το έργο του αντλεί στοιχεία από την αρχαία Ελλάδα, τον Πάμπλο Πικάσο και τους Ολλανδούς ζωγράφους του 17ου αιώνα. Η τέχνη του συνδυάζει στοιχεία από το κυβισμό και το σουρεαλισμό.

Το 1999 έλαβε το βραβείο Ακαδημίας του American Academy of Arts and Letters και το 2005 το βραβείο Francis J. Greenbergerrger.

Ο Condo –μαζί με τον Jean-Michel Basquiat, τον Keith Haring και τον Jeff Koons– συνέβαλε καταλυτικά στην αναβίωση της αναπαραστατικής ζωγραφικής στην Αμερική τη δεκαετία του ’80 και θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους αμερικανούς γλύπτες και αναπαραστατικούς ζωγράφους μέχρι σήμερα. Ανήκει σε μια γενιά καλλιτεχνών οι οποίοι επανήλθαν στην παραστατική ζωγραφική παρότι δημιούργησαν σε μια εποχή, μετά τον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό, όπου η Εννοιολογική Τέχνη και ο Μινιμαλισμός μεσουρανούσαν στο καλλιτεχνικό προσκήνιο. Παίζοντας ένα παιχνίδι ισορροπίας ανάμεσα στο όμορφο και το γκροτέσκο, το καθημερινό και το παράλογο, την υψηλή και την εμπορική “pop” τέχνη, οι φρέσκιες εικαστικές δημιουργίες του Condo τον καθιστούν έναν από τους πιο εφευρετικούς καλλιτέχνες της γενιάς του.

Έχοντας ως σημείο εκκίνησης την ανθρωποκεντρική φύση του Κυκλαδικού Πολιτισμού, το πρόγραμμα σύγχρονης τέχνης του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης  έχει ως κεντρικό άξονα την  παρουσίαση εκθέσεων που πραγματεύονται την ανθρώπινη μορφή. H διαχρονικότητα της φιγούρας και οι πολυάριθμες εκφάνσεις αυτής καθ’ όλη  την διάρκεια της Ιστορίας της Τέχνης- αρχαίας, μοντέρνας και σύγχρονης-, αποτελεί τη βάση του διαλόγου που το Μουσείο φιλοδοξεί να χτίσει  ανάμεσα στις μόνιμες συλλογές και στις σύγχρονες εκθέσεις του.

Ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους, η ανθρώπινη μορφή ήταν στο κέντρο των καλλιτεχνικών πειραματισμών και πρακτικών.  Παρατηρώντας τα έργα του Κυκλαδικού Πολιτισμού (περίπου 3200–2000 π.Χ.) στη μόνιμη συλλογή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης αντιλαμβάνεται κανείς ότι ο Κυκλαδικός Πολιτισμός ήταν κατεξοχήν ανθρωποκεντρικός. Την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού, όταν ήκμασε ο Κυκλαδικός Πολιτισμός, εικόνες της καθημερινής ζωής απαθανατίζονταν σε ειδώλια, όπως αυτά του «εγείροντος πρόποσιν» και του «αρπιστή» που φιλοξενούνται στο Μουσείο.  Σήμερα, ο Κυκλαδικός Πολιτισμός είναι συνώνυμος της μοναδικής εικονικής μορφής του κυκλαδικού ειδωλίου, παγκοσμίως.

Το έργο του Condo είναι ριζωμένο στην απεικόνιση του εαυτού ή, όπως το θέτει ο ίδιος, των πολλαπλών εαυτών μας, με αναφορές στην τέχνη, τη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία του παρελθόντος.  Παίζοντας με τον χρόνο και την εικονογραφία, ο Condo αντλεί από την αρχαία ελληνική κλασική τέχνη, τους Ολλανδούς ζωγράφους του 17ου αιώνα, αλλά και τον Francisco Goya, τον Diego Velasquez και τον Pablo Picasso μεταξύ άλλων.

Ο Condo καταγράφει τους παραλογισμούς της σύγχρονης καθημερινής ζωής: τον τραπεζίτη, τον ιερέα, τη δική μας μεσαία τάξη και τον κλήρο του 20ου και του 21ου αιώνα.  Με τον πολύ προσωπικό και μοναδικά εικονικό τρόπο του, ο Condo πυροδοτεί στο μυαλό μας ολόκληρες ιστορίες για κάθε πρωταγωνιστή του. Τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά των θεμάτων του αποτελούν κεντρικό αντικείμενο μελέτης. Ο Condo προσεγγίζει την προσωπογραφία με νέο τρόπο και συνδυάζει στοιχεία του Κυβισμού και του Σουρρεαλισμού, τις έννοιες της υψηλής και της χαμηλής τέχνης, την αφηρημένη και την παραστατική τέχνη, και, συχνά, τη γελοιογραφική πλευρά της ζωής, με απώτερο στόχο να απεικονίσει την περιπλοκότητα της ψυχικής κατάστασης του ανθρώπου της εποχής μας.

Στα έργα του Condo συναντούμε χαρακτήρες από όλα τα κοινωνικά στρώματα, σε όλων των ειδών τις ψυχικές καταστάσεις, που μας επιτρέπουν να κρυφοκοιτάξουμε μέσα στο μυαλό του καλλιτέχνη, σ’ αυτή την τεράστια τράπεζα αναφορών, ιδεών και δεξιοτεχνίας, που συσσωρεύτηκαν με τα χρόνια.

Στο «Show me the Monet» , ο διάσημος street artist απεικονίζει το έργο «Γέφυρα πάνω από λίμνη με νούφαρα» του Κλωντ Μονέ αλλά στη σύγχρονη εποχή.

Ο πίνακας, που πωλήθηκε έναντι 9,8 εκατ. δολαρίων μέσα σε μία διαδικασία δημοπρασίας που διήρκησε μόλις 9 λεπτά, επί της ουσίας απεικονίζει την περιβαλλοντική ρύπανση στη σημερινή εποχή: Ένας κώνος κυκλοφορίας και δύο καροτσάκια του σούπερ μάρκετ βυθισμένα στην ειδυλλιακή σκηνή.

Ο πρωτότυπος πίνακας του Μονέ ήταν ένα από τα 12 ιμπρεσιονιστικά έργα με θέα στην ιαπωνική γέφυρα του καλλιτέχνη πάνω από τον υδάτινο κήπο του, κοντά στο Giverny της Βόρειας Γαλλίας.

Φιλοτεχνήθηκε μεταξύ 1897 και 1899 και ο Μονέ στη συνέχεια ζωγράφισε τις παραλλαγές της ίδιας ειδυλλιακής θέας σε διαφορετικές ώρες της ημέρας, σε διαφορετικές καιρικές συνθήκες και εποχές.

Το «Show Me the Monet» πωλήθηκε περίπου 3 με 5 εκατ. δολάρια υψηλότερα από την αρχική εκτίμηση, σύμφωνα με το Sotheby’s.

Η ζωγραφική του Banksy είναι μία ελαιογραφία σε καμβά, που δημιουργήθηκε το 2005.

Παρουσιάστηκε στο πλαίσιο της έκθεσης «Crude Oils: A Gallery of Re-mixed Masterpieces, Vandalism and Vermin», όπου ο Banksy φαντάστηκε και επανα-δημιούργησε διάσημα έργα καλλιτεχνών μεταξύ αυτών των Edward Hopper, Jack Vettriano και Vincent van Gogh.

Ο συγκεκριμένος πίνακας είναι ο δεύτερος πιο ακριβός του Banksy. Πέρυσι, το «Devolved Parliament», μια σατιρική ελαιογραφία που απεικονίζει τη Βουλή των Κοινοτήτων γεμάτη χιμπατζήδες, πωλήθηκε σε δημοπρασία στο Λονδίνο για την τιμή ρεκόρ των 12.200.000 δολαρίων.

Στα έργα που θα εκτεθούν απεικονίζονται 53 γυναίκες, συμπεριλαμβανομένων αυτών που απεβίωσαν πριν οι σύζυγοί τους αναλάβουν καθήκοντα Προέδρου της χώρας. Αλλά και άλλες, όπως συγγενείς Προέδρων στις οποίες ανατέθηκε - μερικές φορές ανεπίσημα - ο ρόλος της οικοδέσποινας του Λευκού Οίκου.

Παραδείγματος χάρη, ο Thomas Jefferson ήταν χήρος όταν εξελέγη και ανέθεσε τα καθήκοντα της Πρώτης Κυρίας στην κόρη του, τη Martha Jefferson Randolph ενώ ο μοναδικός εργένης Πρόεδρος, ο James Buchanan τα ανέθεσε στην ανιψιά του, τη Harriet Lane.

Η έκθεση δανείστηκε τίτλο από φράση σε γράμμα της Julia Gardiner Tyler προς τη μητέρα της, το 1844. Σε ηλικία 24 χρόνων, παντρεύτηκε τον Πρόεδρο John Tyler (του οποίου η σύζυγος, Letitia Christian είχε αποβιώσει ενώ αυτός κατείχε το αξίωμα) και έγραψε στη μητέρα της: «Ξέρω πολύ καλά ότι όλα τα μάτια είναι στραμμένα πάνω μου και θα συμπεριφερθώ αναλόγως».

«Τα πορτρέτα που περιλαμβάνονται σε αυτή την έκθεση οπτικοποιούν τις διαφορές ανάμεσα σε αυτές τις γυναίκες, αποκαλύπτοντας γοητευτικές λεπτομέρειες για τους κόσμους μέσα στους οποίους κινούντο και τις ιστορικές στιγμές που βίωναν» υπογράμμισε η επιμελήτρια της έκθεσης, Gwendolyn DuBois Shaw.

Σε μια περίοδο κοινωνικής απόστασης, ο καταξιωμένος ζωγράφος επιστρέφει με νέο πνεύμα και ανανεωμένη διάθεση στο θέμα των καφενείων, που τον απασχόλησε για πρώτη φορά τη δεκαετία του ’80 στο Παρίσι.

Σήμερα που η ανθρώπινη επαφή ακολουθεί κανόνες συμβίωσης και η ανάγκη συνύπαρξης γίνεται πιο έντονη, ο Παύλος Σάμιος, μας καλεί σ’ έναν χώρο συναναστροφής, ξεγνοιασιάς και οικειότητας. Εκεί που συναντώνται τα βλέμματα, γεννιέται η σπίθα του έρωτα, οι άνθρωποι γίνονται παρέα, ακόμα και όταν δεν κάθονται στο ίδιο τραπέζι και μια άλλη πολύχρωμη κοινωνία γεννιέται. Εκεί που οι κουβέντες συζήτησης εναλλάσσονται σε ανύποπτο χρόνο, η πολιτική και το γήπεδο γίνονται ένα, τα λόγια μπερδεύονται με τον ήχο από τα ζάρια, για να δώσουν ανάσα στην καθημερινότητα και ελπίδα στο όνειρο.

Είναι ο χώρος του παραδοσιακού καφενείου, που έχει ιαματική επίδραση στους θαμώνες του, ένας «ναός», αλλά και «καταφύγιο» ή «καθαρτήριο» παράλληλα, ένας χαμένος «παράδεισος», που πλέον ανήκει στη μνήμη και που ο Παύλος Σάμιος ήθελε να του προσδώσει ένα άλλο μέλλον μέσω της τέχνης και της ζωγραφικής του.

Η έκθεση περιλαμβάνει δύο ενότητες έργων με παριζιάνικα και αθηναϊκά καφενεία, μέσα από το βλέμμα του ζωγράφου που έχει γνωρίσει και τα δύο. Για να δημιουργήσει τα νέα έργα του ο Παύλος Σάμιος άντλησε έμπνευση από το «καφέ ο Παράδεισος», που ως πριν από μια δεκαετία περίπου λειτουργούσε κοντά στο ατελιέ του στην πλατεία Αττικής: «Ήταν το στέκι μιας γειτονιάς όπου μαζεύονταν οι πάντες, μεροκαματιάρηδες, γεροντάκια, νταβατζήδες. Ένας κόσμος που έξω μπορεί να μην είχε κοινά, αλλά εκεί ερχόμασταν όλοι σε “κοινωνία”. Ο γέρος που το κρατούσε πέθανε και στη θέση του σήμερα βρίσκεται ένα φαρμακείο», λέει ο δημιουργός και συνεχίζει:

«Το ελληνικό καφέ “ο Παράδεισος” έκλεινε όλη την ομορφιά της μετανεοκλασικής παράδοσης, τη χαρά και την κακομοιριά μαζί όλης της Ελλάδας. Στιγμές ερωτισμού, χαράς, ένα φως που έβγαινε από τα πρόσωπα των ίδιων των ανθρώπων∙ και το απόγευμα με τα γερόντια που πίνανε καφέ χωρίς να λένε τίποτα, ένα πέρασμα. Έχω πάρει πολλά από τα καφενεία και ήθελα να τους εξασφαλίσω την αιωνιότητα» εξομολογείται ο Σάμιος, που αν και δηλώνει ότι δεν είναι «καφενόβιος», ανήκει σε μια γενιά που γαλουχήθηκε μέσα στις «παρέες» των καφέ. Κορυφαίοι καλλιτέχνες, αλλά και δάσκαλοί του, ήταν θαμώνες στα παριζιάνικα καφενεία το ’80 και αργότερα στα αθηναϊκά.

«Όταν πρωτοπήγα στο Παρίσι (1978) και γνώρισα τα καφέ, επηρεάστηκα τόσο που ζωγράφισα μία μεγάλη σειρά». «Τα Γαλλικά Καφενεία» παρουσιάστηκαν στην γκαλερί Samy Kinge το 1982, αλλά όλη αυτή η δουλειά κάηκε μετά από μια καταστροφική πυρκαγιά στο εργαστήριο (1985). Τώρα, ξαναγυρνώ στις πρώτες μου αγάπες με όλη την αίσθηση του καφέ», σημειώνει ο ίδιος.

«Ο Σάμιος φέρνει έναν κατεξοχήν ανατολικό τρόπο σ’ ένα κατεξοχήν δυτικό θέμα», γράφει ο Θανάσης Μουτσόπουλος για τα καφενεία του ζωγράφου.

«Και οι δύο ενότητες παρέχουν τη δυνατότητα στον ζωγράφο να αλλάζει ατμόσφαιρα, ενίοτε και την ένταση στο χρώμα, χωρίς όμως ποτέ να βγαίνει από το θέμα», σημειώνει ο ιστορικός τέχνης Γιώργος Μυλωνάς και συνεχίζει: «Στα “γαλλικά” καφενεία κυκλοφορούνε οι γόβες και η τσάντα - σήμα κατατεθέν και ζωγραφικό “φετίχ” του Σάμιου -, ο οποίος χωρίς να ενδιαφέρεται για το φυσικό τους μέγεθος, τα μεγεθύνει δίπλα στις καρέκλες. Εκεί και οι βαλίτσες, ενώ τα νυχτερινά φώτα υποβάλλουν τον θεατή σε μια κατάσταση που παραπέμπει στους Αμερικανούς δημιουργούς που θήτευσαν στο Παρίσι».

Στα ελληνικά καφενεία αντιθέτως υπάρχει συνήθως ένα ανοικτό παράθυρο σ’ ένα κομμάτι θάλασσας. Ο Σάμιος εντάσσεται στη χορεία των ζωγράφων που αποτύπωσαν τη μαγεία των καφενείων (Σ. Βασιλείου, Γ. Μόραλης, Μ. Μανουσάκης), εισάγοντας το υδάτινο στοιχείο. Δεν είναι ότι ζωγραφίζει τη θάλασσα, αλλά ότι δεν μπορεί να μην την ζωγραφίζει δίνοντας της χώρο στην έμπνευσή του. Το θαλασσινό στοιχείο, περασμένο στο βλέμμα του, λειτουργεί ως η απαραίτητη ανάσα στο κύριο θέμα της δουλειάς του.

Αποκάλυψε πώς το ενδιαφέρον του για τις γραφομηχανές ξεκίνησε πριν από έξι χρόνια, την περίοδο που ήταν ακόμη στο κολλέγιο, όταν διάβασε ένα άρθρο για κάποιον Πολ Σμιθ με σοβαρή εγκεφαλική παράλυση (σ.σ. νόσο του Little), ο οποίος δεν μπορούσε να κρατήσει μολύβι ή πινέλο, αλλά εξέλιξε δεξιότητες κάνοντας χρήση της μηχανικής ακρίβειας μιας γραφομηχανής και παρουσίασε έναν όγκο απίστευτης καλλιτεχνικής παραγωγής σε διάστημα 60 ετών, τουλάχιστον.

«Εμπνευσμένος από την ιστορία του, αποφάσισα να κάνω τη δουλειά του μέρος του θέματος για τις σπουδές μου τέχνης στο κολλέγιο».

Ο Βρετανός καλλιτέχνης αγόρασε την πρώτη γραφομηχανή του από ένα ζευγάρι ηλικιωμένων που πωλούσαν τα παλιά τους πράγματα. Απέκτησε, με τα χρόνια, μια συλλογή από 30 διαφορετικής μηχανές που χρησιμοποιεί για τα έργα του ζωγραφικής. «Η πρώτη μου αγορά ήταν μια Oliver Courier του 1956... Είναι, εδώ και έξι χρόνια, στη συλλογή μου των 30 γραφομηχανών και πάνω από τα μισά έργα μου τα έχω κάνει με αυτήν» λέει.

«Ξεκίνησα με ένα σχέδιο σε γραφομηχανή του Woolworth Building της Νέας Υόρκης. Ήταν σαν να μάθαινα μια καινούργια γλώσσα (κυριολεκτικά), που αποτελείτο από σημεία στίξης, γράμματα και αριθμούς» αφηγείται.